CHIỀU CAO KHÔNG CHỈ LÀ GENE - KHOA HỌC NÓI GÌ VỀ CHIỀU CAO TỐI ƯU?

 Chiều cao là chỉ số phát triển thể chất quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sự tự tin, cơ hội và sức khỏe lâu dài của trẻ. Tuy nhiên, một quan niệm sai lầm phổ biến là “chiều cao là do di truyền, cao hay thấp đã được định sẵn”. Thực tế, khoa học hiện đại đã chứng minh: di truyền chỉ chiếm khoảng 20–30%, trong khi dinh dưỡng, vận động, giấc ngủ và môi trường chiếm tới 70–80% ảnh hưởng đến chiều cao tối ưu của trẻ.

Hiểu về chiều cao tối ưu của trẻ

Chiều cao tối ưu không đơn thuần là một con số cố định. Đó là kết quả của quá trình phát triển đều đặn, cân đối và đạt mức cao nhất có thể theo tiềm năng di truyền của từng trẻ. Điều này chỉ đạt được khi các yếu tố như dinh dưỡng, vận động, giấc ngủ và sức khỏe tổng thể được đảm bảo đồng bộ.

Di truyền ảnh hưởng thế nào đến chiều cao của trẻ?

Yếu tố di truyền (gene) chiếm khoảng 20–30% trong việc quyết định chiều cao của trẻ. Nếu bố mẹ có chiều cao vượt trội, con cũng có khả năng cao lớn hơn trung bình. Tuy nhiên, gene không phải là yếu tố duy nhất. Trên thực tế, chiều cao tối ưu còn phụ thuộc tới 70–80% vào các yếu tố có thể can thiệp được như: dinh dưỡng hợp lý, thói quen vận động thường xuyên, giấc ngủ chất lượng, hormone tăng trưởng GH, tình trạng sức khỏe và môi trường sống. Vì vậy, dù không thừa hưởng "gen cao", trẻ vẫn có thể phát triển chiều cao vượt trội nếu được chăm sóc đúng cách ngay từ sớm.

Dinh dưỡng – yếu tố tác động mạnh mẽ và dễ can thiệp nhất

Trong các yếu tố ảnh hưởng đến chiều cao, dinh dưỡng là chìa khóa quan trọng nhất. Một chế độ ăn đầy đủ 4 nhóm chất – bao gồm tinh bột, đạm, chất béo và vitamin khoáng chất – sẽ tạo nền tảng cho sự hình thành và phát triển hệ xương. Đặc biệt, canxi, vitamin D, kẽm và protein có vai trò thiết yếu trong việc xây dựng cấu trúc và độ chắc khỏe của xương. Giai đoạn 1000 ngày đầu đời và tuổi dậy thì là hai thời điểm “vàng” cho sự tăng trưởng đột phá về chiều cao.

Vận động – kích thích sản sinh hormone tăng trưởng

Hoạt động thể chất, đặc biệt là các bài tập kéo giãn như bơi lội, nhảy dây, đạp xe, bóng rổ… giúp tuyến yên tiết ra hormone tăng trưởng GH – yếu tố quyết định chiều dài của xương. Tập luyện thường xuyên không chỉ tăng mật độ xương mà còn cải thiện trao đổi chất và sức bền tổng thể. Trẻ cần được vận động ít nhất 1 giờ mỗi ngày để đạt hiệu quả tốt nhất.

Giấc ngủ – thời điểm vàng để hormone tăng trưởng phát huy tác dụng

Hormone GH được tiết ra mạnh mẽ nhất vào khoảng 21h–3h sáng khi trẻ ngủ sâu. Thiếu ngủ, ngủ muộn hoặc giấc ngủ không chất lượng sẽ cản trở quá trình sản sinh GH và ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển chiều cao. Trẻ cần được hướng dẫn ngủ đúng giờ, đủ giấc và có môi trường ngủ yên tĩnh, tránh sử dụng thiết bị điện tử trước khi đi ngủ.

Ánh nắng – nguồn vitamin D tự nhiên không thể thiếu

Tiếp xúc ánh nắng sáng sớm giúp cơ thể tổng hợp vitamin D qua da – một yếu tố không thể thiếu để hấp thu canxi hiệu quả. Trẻ ít ra nắng, sống ở nơi ô nhiễm hoặc dùng kem chống nắng quá mức có nguy cơ thiếu vitamin D cao, từ đó ảnh hưởng đến sự phát triển của xương và chiều cao. Tắm nắng 10–20 phút mỗi ngày vào sáng sớm là cách đơn giản nhưng rất hiệu quả để phòng ngừa còi xương và hỗ trợ tăng trưởng.

Khi nào cần tầm soát hormone tăng trưởng?

Có những trường hợp chiều cao thấp không phải do yếu tố môi trường mà là hậu quả của rối loạn nội tiết. Trẻ có tốc độ tăng trưởng chậm, dấu hiệu non nớt, mệt mỏi, mỡ bụng tích tụ bất thường hoặc tiền sử bệnh lý liên quan đến tuyến yên… nên được tầm soát thiếu hormone tăng trưởng GH. Việc phát hiện và can thiệp sớm, nhất là trước tuổi dậy thì, có thể giúp trẻ bắt kịp đà phát triển và cải thiện chiều cao đáng kể.

Những thành tựu y học hỗ trợ tăng trưởng chiều cao an toàn

Hiện nay, các phương pháp như dinh dưỡng cá nhân hóa, liệu pháp hormone tăng trưởng GH chuẩn y khoa, vật lý trị liệu, tầm soát dậy thì sớm, hay thậm chí ứng dụng công nghệ gen và AI trong theo dõi phát triển đều góp phần hỗ trợ trẻ phát triển chiều cao toàn diện. Tuy nhiên, việc lựa chọn phương pháp phù hợp cần có sự đánh giá chuyên sâu từ bác sĩ, tránh lạm dụng các biện pháp thiếu cơ sở khoa học.

KẾT LUẬN

Chiều cao tối ưu là sự tổng hòa của nhiều yếu tố và hoàn toàn có thể cải thiện nếu ba mẹ hiểu đúng, can thiệp đúng thời điểm. Không có một công thức duy nhất nào cho mọi trẻ, nhưng việc xây dựng nền tảng khoa học từ sớm sẽ giúp con phát triển chiều cao khỏe mạnh, vững chắc và tự tin. 

—---------------------------------

Nguồn: Nội dung chuyên môn y tế được tham vấn & chỉnh lý từ Bác sĩ CK1 Nguyễn Thị Minh Trang - Bác sĩ CK1 Nhi Khoa.